هدف پژوهش

یكی از اولین سوال‌ها که پس از انتخاب یک مقاله براساس عنوان آن در ذهن خوانندگان شكل می‌گیرد، کسب آگاهی نسبت به هدفی است که پژوهش دنبال می‌کند. نویسنده باید قبل از آنكه خواننده از ادامه‌ی مطالعه‌ی مقاله به دلیل نبود آگاهی نسبت به هدف آن صرفنظر کند، به شكلی باید این پرسش را پاسخ داد. طرح تحقیق مکان مناسبی برای آوردن پاسخ به این پرسش است.

بنابراین هر پژوهشی برای دستیابی به هدف و منظور خاصی صورت می‌گیرد. اهداف پژوهش به دو صورت هدف اصلی و اهداف جزئی بیان می‌شود که در زیر به این اهداف اشاره می‌شود.

هدف اصلی

برخی از دانشجویان در تکمیل فرم شماره 2 در جلوی هدف اصلی، عیناً عنوان را قرار می‌دهند. بدون تردید چنین کاری اشتباه است و هدف اصلی پژوهش نمی‌باشد. هدف کلی یا اصلی پژوهش، رسیدن به موضوع پژوهش می‌باشد که تعیین‌کننده‌ی مسیر اصلی پژوهش است.[1] هدف اصلی پژوهش از عنوان تحقیق مشیر به مسأله مشتق می‌شود که معلوم می‌کند که پژوهش چه چیزی را دنبال می‌کند و یا قصد تعیین آن را دارد.[2] برخی دیگر از نویسندگان قائلند که هدف اصلی به طور مستقیم از از مساله‌ی اصلی پژوهش استنتاج می‌شود.[3] برخی دیگر قائلند که هدف كلي همان عنوان تحقيق است كه به زبان حال استمراري يا خبري نوشته مي‌شود.[4] به هر حال استخراج هدف از مسأله یا عنوان تحقیق هر دو در یک راستا هستند؛ زیرا عنوان تحقیق نیز مشیر به مسأله تحقیق است. برای طرح هدف اصلی باید این سؤال را از خود پرسید که با این عنوان تحقیق به چیزی قرار است؛ برسید؟ جواب به این سؤال هدف اصلی پژوهش را تشکیل می‌دهد.

هدف اصلی یا هدف کلی پژوهش نشان دهنده مواردی است که پژوهشگر با اجرای تحقیق به آن خواهد رسید. اهداف پژوهش باید به صورت واضح و روشن و با افعال رفتاری و قابل اندازه‌گیری نوشته شوند.

عنوان رساله بر اساس یک هدف اصلی تعیین می‌شود.

اهداف جزئی

هر پژوهشی یک هدف اصلی دارد؛ ولی اهداف جزئی در هر پژوهش بیش از یک مورد است. اهداف جزئی راهنمایی برای تدوین و تهیه گردآوری اطلاعات است. این اهداف به نحوی بیان می‌شود که بر علمی بودن نتایج پژوهش تأکید داشته باشد.[5] برای نگارش اهداف جزئی به صورت زیر اقدام نمایید:

• به ازای هر متغیر یا پارامتر موجود در عنوان یک هدف جزئی تدوین نمایید.
• می‌توانید در مورد رابطه دو یا چند متغیر موجود در عنوان هدف جزئی را درست کرد.
• توجه داشته باشید که تحقق اهداف جزئی باید به تحقق هدف اصلی منجر شود.

در مورد هر متغیر یا پارامتر موجود در عنوان که قصد دارید هدف جزئی تدوین نمایید. توجه کنید که:

• اگر پدیده مورد مطالعه در حال حاضر وجود داشته باشد؛ در ابتدای جمله‌ی هدف جزئی واژه «شناخت»، «توضیح»، «رفع ابهام»، «اثبات»، «تعریف»، «دفع شبهه»، «توجیه و تبیین» به کار برده می‌شود.
• چنانچه آن پدیده وجود نداشته باشد و شما در این پژوهش می‌خواهید آن را مشخص کنید واژه «تعیین» را به کار برید.
• در مورد پژوهش‌های کمی به جای تعیین می‌توانی از عبارات «تعیین میزان»، «تعیین اندازه» و از واژه «سنجش» نیز در ابتدای هدف ویژه استفاده نمایید.

نکته1: توجه داشته باشید که هیچگاه از واژه‌هایی مثل بررسی، مطالعه، تحلیل، تفسیر، مقایسه، و واژه‌های مشابه در آغاز اهداف جزئی استفاده ننمایید. این واژه‌ها کلی و غیرقابل سنجش بوده و تنها می‌توان آن‌ها را در عنوان پژوهش مطرح ساخت.

نکته2: هیچگاه در تدوین اهداف ویژه از متغیر یا پارامتری که در عنوان ذکر نشده است و زیرمجموعه آن نیست، استفاده ننمایید. به عبارت دیگر در اهداف اختصاصی نمی‌توانید زمینه‌های پژوهشی جدیدی که در زیر مجموعه موضوع پژوهش شما قرار ندارند را مطرح سازید.

متغیرهای موجود در عنوان تحقیق موجب ضرورت در نظر گرفتن اهداف جزئی برای پژوهش می‌شود.

 اهمیت پژوهش

هر محققی موضوع یا مسأله خویش را از نظر اولویت‌شناسی و نیازسنجی باید توجیه کند. در این جا ضروری است که اهمیت این پژوش را مشخص کنید که در چه زمینه‌ای، چه بخشی از آن برای چه کسانی و تا چه درجه‌ای پژوهش شما اهمیت دارد. برای تدوین اهمیت پژوهش باید به منابع مختلف، نکته‌ها و شواهدی که حامی اهمیت پژوهش شماست، استناد نمایید. در زیر به نکاتی که اهمیت یک مسأله یا عنوان تحقیق را نشان می‌دهد؛ اشاره می‌شود.

• در پژوهش‌های کمی و در برخی از پژوهش‌های کیفی، آمار و ارقام مربوط با موضوع پژوهش، نقش بسزایی در تدوین اهمیت پژوهش دارد.
• یافته‌های پژوهش چه بخشی از جامعه را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
• غفلت از این مسأله یا عنوان تحقیق چه عوارضی را به دنبال دارد.
• می‌توان به پیامدهای مثبت تحقیق در این موضوع اشاره کرد.
• اختلاف آرا در مسأله نیز به طبع موجب نوعی سردرگمی برای محقق یا عرف جامعه است، می‌تواند ضرورت بحث را توجیه کند.
• کمبود اطلاعات و خلأ معرفتی در یک زمینه از عواملی است که می‌تواند ضرورت و اهمیت یک بحث را نشان بدهد.
• اشاره به ناسازگاری اطلاعات موجود یا ابهام یا خلط در مباحث، راه دیگری برای اثبات اهمیت مسأله است.
• اگر مسأله اعتقادی است برای اثبات ضرورت و اهمیت بحث می‎توان به تصحیح اعتقادات و داشتن یک عقیده سالم در متعلقات ایمان خود، ناچاریم تکلیف خود را با این بحث شروع کنیم. به عنوان مثال درباره اهمیت « تمایز وحی و تجربه دینی» به این شکل عمل کرد.[6]
• تفاوت میان ضرورت و هدف: ضرورت چیزی است که پیش از تحقیق وجود دارد و احساس می‌شود. اما هدف چیز است که مطلوب ما است و می‌خواهیم به آن برسیم. همچنین می‌توان گفت که ضرورت، علت انجام تحقیق می‌شود؛ اما هدف نتیجه و حاصل تحقیق است.[7]

فایده پژوهش

پژوهشگر در این قسمت بیان می‌کند که نتایج حاصل از این پژوهش برای کدام سازمان یا ارگان کاربرد دارد و در چه زمینه‌هایی می‌تواند کاربرد داشته باشد. به طور کلی، فایده پژوهش ملموس‌تر از اهداف بوده و برای سازمان‌هایی که از طرح‌های پژوهشی حمایت می‌نمایند، جذابیت بیشتری دارد. نحوه نگارش فایده پژوهش مشابه هدف اصلی بوده، با این تفاوت که در اینجا به زمینه‌های کاربردی نتایج طرح تأکید می‌شود و افعال به کار رفته در آن عینی‌تر است.

پژوهش چون علاوه بر روند سامان مند برای یافت، بازگویی و بازنگری پدیده‌ها و فرضیه‌ها است، برای استفاده از پدیده‌های موجود در جهت دست یافتن به راهکارهای عملی و فناوری‌ها به کار می‌رود ناگزیر دارای فواید متعددی خواهد بود. پژوهش در دو بعد، یکی «یافتن پرسش پژوهش» و دیگری «پاسخ دادن به آن» انجام می‌گیرد و دو فایده کلی تولید دانش مقبول یا ابطال دانش غیر مقبول را در پی دارد. به طور کلی می‌توان گفت، تحقیقات علمي سه فایده را به دنبال دارند:

• نتیجه تحقیقات علمي مي‌توانند شناخت ما را از محیط، اطراف، پدیده ها، اشیاء، و غیره تكمیل و اصلاح كنند، یا به كلي تغییر دهند.
• تحقیقات علمي مي‌توانند بینش، نگاه و رویكرد ما را نسبت به جهان اطراف تكمیل كرده، اصلاح كنند و یا بكلي تغییر دهند.
• نتایج حاصل از پژوهش‌ها و تحقیقات قادرند به ما در حل مسائل و مشكلات یاري رسانند.

 

 

منابع:

[1] – حنفی نیری، کریم، سالک احمدی، مهدی، آئین نگارش علمی مقالات، ص 36

[2] – خاکی، غلامرضا، روش تحقیق با رویکردی به پایان‌نامه‌نویسی، ص 29

[3] – حنفی نیری، کریم، سالک احمدی، مهدی، آئین نگارش علمی مقالات، ص 36

[4] – سالک رنجبرزاده، فریبا، راهنماي نگارش پروپوزال پژوهش در آموزش، ص 13

[5] – خاکی، غلامرضا، روش تحقیق با رویکردی به پایان‌نامه‌نویسی، ص 29

[6] – اسلام‌پور کریمی، حسن، خودآموز مقدمات پژوهش، ص 119

[7] – اسلام‌پور کریمی، حسن، خودآموز مقدمات پژوهش، ص 119