درس دوازدهم: روش‌شناسی پژوهش

روش‌شناسی پژوهش

روش در تحقیق یعنی چگونگی پاسخ‌گویی به پرسش تحقیق است. در فرم طرح تفصیلی محقق باید روش تحقیق خود را بیان کند. به این معنا که محقق باید روشن سازد که با چه روشی می‌خواهد فرضیه تحقیق را نقد کند. بنابراین روش تحقیق همان همان چگونگی پاسخ‌گویی به پرسش تحقیق است.[1]

نوع تحقیق:

پژوهش بنیادی: پژوهشی است که در جهت گسترش مرزهای دانش، بدون در نظر گرفتن استفاده عملی خاص، انجام می‌گیرد.

پژوهش کاربردی: پژوهشی است که استفادة عملی خاصی برای نتایج آن منظور می‌شود و غالبا ترکیبی از جنبه‌های نظری و تجربی است.

پژوهش توسعه‌ای: هرگونه فعالیت منظم مبتنی بر دانش موجود حاصل از تحقیقات و یا تجارب است که به‌منظور تولید مواد، فرآورده‌ها، ابزار، فرآیندها، و روش‌های جدید و یا بهبود آن‌ها صورت می‌گیرد.

روش پژوهش:

روش توصیفی: توصیف چگونگی امور نه چرایی آن‌ها. توصیف گزارش‌گونۀ نتایج پژوهش.

روش تحلیلی: تبیین چرایی امور نه توصیف چگونگی آ‌ن‌ها. تبیین نتایج پژوهش با استفاده از استدلال، تحلیل و مقایسه ادله و نظریه‌ها.

روش ترکیبی: ترکیب هر دو روش پیشین.

روش گردآوری داده‌ها:

کتابخانه‌ای، میدانی: پرسشنامه‌ای، مشاهده‌ای، مصاحبه‌ای.

ابزارهای گردآوری داده‌ها:

  1. کتابخانه‌ای: اینترنت، نرم‌افزار، آرشیو، اسناد، کتاب چاپی، کتاب خطی، مقاله ، منابع فارسی و غیر فارسی (زبان‌های دیگر)، و آثار ترجمه؛
  2. میدانی: دوربین، ضبط صوت، تلفن، پست، ایمیل.

3 روش‌شناسی پژوهش:

تاریخی، پدیدارشناختی، تجربی، تفسیری، مقایسه‌ای، جامعه‌شناختی، روان‌شناختی، تحلیل محتوا، تحلیل گفتمان، فراتحلیل، دلفی، شفاهی، و مانند این‌ها.

با توجه به هدف محقق، ممکن است کتابخانه‌ای و یا میدانی باشد. نوع پژوهش به سه طریق صورت می‌گیرد. 1 . کتابخانه‌ای؛ میدانی؛ 3 . آزمایشگاه‌ی. شیوه و روش گردآوری اطلاعات یا از طریق مشاهده است یا مصاحبه یا اسناد و مدارک و در نهایت به شیوه‌ی پرسشنامه صورت می‌گیرد.[2]

یکی دیگر از عناصری که پژوهشگر باید در طرح تحقیق درباره آن مطالبی را بنویسید؛ روش تحقیق است. مراد از روش تحقیق، سبک و شیوه‌ی پژوهشی خاص است که محقق با توجه به رشته علمی و موضوع تحقیق انتخاب می‌نماید؛ زیرا رشته علمی و موضوع تحقیق در انتخاب نوع روش تحقیق و پژوهش مؤثر است. به عنوان مثال در علوم اسلامی مانند دو علم تفسیر و علم حدیث به منظور بررسی محتوای پیام سوره‌های قرآن و احادیث، بیشتر از روش تحلیل محتوا استفاده می‌گردد. در علوم عقلی مانند فلسفه و کلام و منطق بیشتر از روش عقلی[3] و در علوم نقلی مثل تاریخ اسلام و لغت بیشتر از روش تحقیق تاریخی و نقلی استفاده می‌کنند.[4]

به طور کلی می‌توان گفت، اگر موضوع تحقیقی از موضوعات فلسفی و کلامی باشد؛ از روش‌های تحقیق عقلی مثل برهان و استدلال استفاده می‌شود. اگر موضوع تحقیق از موضوعات تاریخی باشد، بیشتر از روش‌های تحقیق نقلی و تاریخی استفاده می‌شود. اگر موضوع تحقیق در مورد علوم انسانی مانند علوم تربیتی و علوم سیاسی باشد، بیشتر از روش‌های تحقیق میدانی و غیر آن استفاده می‌شود. البته معلوم است که در هر تحقیقی با هر موضوعی حتی موضوعات غیر فلسفی و کلامی، پژوهشگر به شدت نیازمند استفاده از استدلال و برهان است؛ زیرا تحقیق یک تلاش فکری استنباط گونه است و در هر استنباطی محقق به استدلال و برهان نیازمند است. گاهی نیز پژوهشگر در بک موضوع تحقیق به دلیل ابعاد مختلف آن که هر یک روش تحقیق خاص را می‌طلبد به صورت ترکیب از چند روش پژوهشی متفاوت استفاده می‌کند.[5]

 

منابع:

[1] – اسلام‌پور کریمی، حسن، خودآموز مقدمات پژوهش، ص 132- 133

[2] – علیا نسب، سید ضیاءالدین، روش گژوهش کتابخانه‌ای، ص 66

[3] – مهدی‌زاده، حسین، راهنمای پژوهش‌نامه نویسی، ص 92

[4] – ر.ک آئینه‌وند، صادق، علم تاریخ در گستره تمدن اسلامی، فصل دوم از بخش سوم، شیوه‌های تاریخ نگاری در اسلام

[5] – مهدی‌زاده، حسین، راهنمای پژوهش‌نامه نویسی، ص 92