بسم الله الرحمن الرحیم

روش شناسي تحقیق در علوم انساني دامنه و كاربردی وسيع دارد. محققين از رهيافت ‌هاي گوناگون روشي، براي نيل به نتايج بهتر در تحقيقات خود بهره مي ‌برند. بسياري از روش هاي مورد استفاده در سایر شاخه‌های علوم انساني را مي توان با نوآوري، بسط و تكميل در حوزه مطالعات اسلامی (کلامی، فرق و مذاهب) نیز مورد استفاده قرار داد.

چارچوب نظری در تحقیقات، اهمیت وافری دارد و گاه نتایج حاصله تابع آن هاست. بهره بردن از این چارچوب ها، روشها و چگونگی کاربست آن ها توسط محقق، می تواند دست برتر او در تحقیق قلمداد شود. امکان‌سنجی استفاده از روش های گوناگون در این ساحت، کمیت و کیفیت توفیق آن نیازمند اطلاعات بیشتری است لکن به یقین استفاده از این روش‌ها سرآغاز تضارب افکار خواهد بود.

یکی از پرسش های پرتکرار دانشجویان و پژوهشگران علاقه مند به انتشار مقالات علمی این است که «چارچوب نظری» تحقیق چیست و با «چارچوب مفهومی» چه نسبتی دارد. ضرورت وجود آن در پژوهش چیست و در صورت مثبت بودن پاسخ آیا باید بخش مستقلی از مقاله و اثر علمی را به معرفی این مفهوم اختصاص داده شود؟

مهمترین کارکرد چارچوب نظری جهت‌بخشی به تحقیق است که ذهن محقق را نسبت به وجوه مختلف پدیده‌ی مورد مطالعه یا بافتی که آن را احاطه کرده است، حساس و هشیار می سازد. لذا از همان مراحل اولیه، موجبات طی سریع چند گام نخست تحقیق را فراهم می‌آورد و ضمن صرفه‌جویی در وقت و انرژی پژوهشگر، موجبات سازماندهی و انسجام بیشتر آن را فراهم می‌کند. بر این اساس انتخاب چارچوب نظری مناسب تحقیق، مهارتی است که محقق باید در گام نخست بدان مجهز شود تا بتواند پیوند مفهومی و معنایی مشخصی بین مسأله تحقیق، پرسش های اصلی، فرعی و چارچوب نظری برقرار کند.

مؤلفه‌های بایسته انتخاب روشی صحیح در این حوزه عبارتند از:

• داراي پشتوانه قوي و استوار تئوریک است.
• ضمن توجه به گذشته و حال، روي به آينده دارد.
• مي تواند با دنيا و علوم جديد مفاهمه برقرار كند.
• عقلاني، خردورزانه و به دور از تنگ نظري باشد.

مطالعات اسلامی (نظامات عقیدتی، فرق و مذاهب و …)، بخش عظیمـی از هویت خویـش را از گذشـته می گیـرد. چنین نـگاهی بـه گذشـته گاهی موجب گذشـته گرایی و دوری از زمـان حـال و آینـده شده، نظامات فکری را در موضـع انفعـال قـرار می دهد. این طرحواره برای جلوگیری از این انفعال در تلاش است تا ضمن بهره‌مندی از تکنیک های مرتبط با آینده پژوهی، عنصر آینـده را وارد مطالعات اسلامی کند تا تصمیـم گیران این حوزه علمی علاوه بر گذشته پژوهی، بـا تغییرات آینده برخورد پیش دسـتانه داشـته باشـند. برای رسیدن به این هدف، روش های میان رشـته ای با روش شناسی مطالعات اسلامی بویژه در حوزه نظامات فکری فرق و مذاهب ترکیب شده، مفاهیـم و روشی جدید تعریف و چگونگی کاربست آن تبیین می‌گردد.

در پژوهش‌هایی که وجوه متعدد و گاه متفرقی دارند، محدود نمودن محقق به استفاده از یک روش‌شناسی تحقیق، موجبات نتیجه‌ای جامع‌ و مانع را فراهم نمی‌کند.

نظر به نیاز دانشجویان و دانش آموختگان حوزه کلام، فقه و اخلاق فرق و مذاهب اسلامی به روش‌شناسی تحقیق جامعی که ابعاد گوناگون مسائل مورد مطالعه را دربر داشته و ضرورت عملیاتی شدن نتایج تحقیق در عرصه اجتماع را نیز مورد توجه داشته باشد، این طرح‌واره برای ارتقاء کیفیت تحقیقات مورد نیاز این عرصه در مواردی به شرح ذیل پیگیری می‌شود:

• آینده پژوهی و مطالعات فرق و مذاهب اسلامی
• گفتمان پژوهی و مطالعات فرق و مذاهب اسلامی
• زبان شناختی و مطالعات فرق و مذاهب اسلامی
• روش های تاریخی و مطالعات فرق و مذاهب اسلامی

اهداف این طرحواره:

• آشنایی، توانمندسازی و کاربست تکنیک های آینده پژوهی در مطالعات اسلامی
• آشنایی، توانمندسازی و کاربست روش تحلیل گفتمان در مطالعات اسلامی
• آشنایی، توانمندسازی، بایسته ها و شایسته های استفاده از روش تاریخی در مطالعات اسلامی
• تولید محتوای روش شناسی با تنوع کیفی و کمی در مطالعات اسلامی